Mỹ - Trung 'đứng ở ngã tư đường'

Mối quan hệ Mỹ - Trung đã trải qua một năm 2019 đầy khó khăn cả trên phương diện kinh tế và địa chính trị. Dù vào cuối năm, hai bên thông báo đã đạt được thỏa thuận giai đoạn một song giới chuyên gia cho rằng nó chưa đủ để chấm dứt cuộc chiến tranh thương mại đã kéo dài hơn 18 tháng qua, cũng như chưa thể giải tỏa các căng thẳng, bất đồng sâu rộng giữa hai nước và giúp bù đắp những thiệt hại đối với kinh tế toàn cầu.

Có nhiều dấu hiệu cho thấy hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đang xa rời nhau. Một số nhà phân tích thậm chí còn cảnh báo về một cuộc Chiến tranh Lạnh mới giữa Mỹ, bên đang loay hoay vì chia rẽ nội bộ, và Trung Quốc, bên đang ngày càng quyết liệt hơn trong chính sách đối ngoại.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại cuộc gặp ở Bắc Kinh hồi tháng 11/2017. Ảnh: AFP .

Chuyên gia kỳ cựu về Trung Quốc Orville Schell nhận định việc Washington chấm dứt chính sách hợp tác lâu nay với Bắc Kinh sẽ phủ bóng đen lên mọi mặt của mối quan hệ song phương, đồng thời tạo ra bầu không khí tương tác "mới và nguy hiểm hơn".

"Căng thẳng gia tăng bắt nguồn từ sự thay đổi thái độ cơ bản ở cả hai phía, trong đó, chính phủ mỗi bên không chỉ coi bên kia là một mối đe dọa kinh tế mà còn là mối đe dọa đối với quan điểm của họ về trật tự toàn cầu cũng như giá trị và hệ thống chính trị tương ứng ở mỗi bên", ông nói. "Chúng ta rõ ràng đang đứng ở ngã tư đường, nơi kết cấu mối quan hệ Mỹ - Trung đang suy yếu một cách đáng báo động. Nếu không có một sự lãnh đạo táo bạo và sáng tạo, chúng ta cuối cùng có thể sẽ phải đứng giữa một cuộc Chiến tranh Lạnh".

Tại một cuộc phỏng vấn cuối năm với truyền thông, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị bày tỏ thất vọng khi dịp kỷ niệm 40 năm quan hệ Mỹ - Trung vào tháng 1/2019 đã bị làm lu mờ bởi các hành động can thiệp chủ quyền hay những động thái hạn chế về thương mại, khoa học, công nghệ của Washington đối với Bắc Kinh.

Trong một phát biểu khác hồi đầu tháng 12, Ngoại trưởng Vương mô tả chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump là "kẻ gây rối trong thế giới hiện đại", cáo buộc Washington phá hủy nền tảng mối quan hệ song phương và cố gắng kìm hãm Trung Quốc.

George Magnus, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Trung Quốc thuộc Đại học Oxford, đánh giá bình luận của Ngoại trưởng Vương không gây bất ngờ, đặt trong bối cảnh mối quan hệ giữa hai nước đã trở nên đối nghịch và thù địch như thế nào. "Họ có thể hung hăng nhưng có lẽ không hơn những gì ta nghe được từ phía Mỹ", Magnus nói.

Ngoài những bất đồng cũ về vấn đề Đài Loan, Tây Tạng hay Biển Đông, năm 2019, các mặt trận tranh cãi mới cũng nảy sinh giữa hai nước, xung quanh gã khổng lồ Huawei, cuộc khủng hoảng ở Hong Kong hay vấn đề Tân Cương.

Tập đoàn viễn thông Trung Quốc Huawei, công ty sở hữu công nghệ 5G hàng đầu thế giới, đã trở thành tâm điểm trong cuộc chiến tranh thương mại Mỹ - Trung năm 2019. Chính quyền Trump đã liệt Huawei và hơn 100 chi nhánh của họ vào một danh sách đen với các cáo buộc đe dọa an ninh quốc gia. Huawei trong khi đó phủ nhận họ có bất kỳ mối liên hệ nào với chính phủ, quân đội hay tình báo Trung Quốc.

Nỗ lực của Mỹ nhằm cô lập Huawei đã vấp phải sự kháng cự ở một số nước châu Âu và khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Những nước lớn như Đức hay Ấn Độ chưa thể đưa ra quyết định về việc nên đối xử như thế nào với Huawei khi mà họ phải đối diện với đe dọa trả đũa từ Trung Quốc.

Vậy nên, số phận Huawei chắc chắn sẽ là thông tin được rất nhiều người đón chờ.

Năm 2019, sinh viên và các nhà nghiên cứu Trung Quốc ở Mỹ đã cảm nhận được sức nóng khi mối quan hệ giữa hai nước xấu đi nhanh chóng. Chính quyền Mỹ áp dụng chính sách hạn chế thị thực với sinh viên, nghiên cứu sinh Trung Quốc, đồng thời xem xét kỹ lưỡng hơn mối liên hệ giữa họ với chính quyền. Bước sang năm 2020, nếu Mỹ - Trung vẫn lạnh nhạt, sức nóng mà các sinh viên, nghiên cứu sinh Trung Quốc phải chịu chắc chắn sẽ gia tăng.

Theo Hiệp hội Học giả Quốc gia, trụ sở ở New York, 8 Viện Khổng Tử Trung Quốc tại Mỹ đã bị đóng cửa năm 2019 và ba viện khác dự kiến cũng bị đóng trong hai tháng tới. Tổng số Viện Khổng Tử ở Mỹ đã giảm từ con số 103 tháng 4/2017 xuống còn 88 vào cuối năm Công ty dịch thuật Đồng Nai 2019.

Nhận thức của công chúng Mỹ về Trung Quốc đang xấu đi. Cuộc thăm dò mới nhất do Trung tâm Nghiên cứu Pew thực hiện cho thấy tỷ lệ người Mỹ có thái độ tích cực về Trung Quốc đã rơi xuống mức thấp kỷ lục, trong khi tỷ lệ thái độ tiêu cực lại tăng lên mức cao mới, từ 47% hồi năm 2018 lên 60% năm 2019.

Các nguồn tin ngoại giao ở cả đôi bên cho biết những trao đổi cả chính thức và không chính thức giữa hai nước đã giảm đáng kể về khối lượng, phạm vi và mức độ.

"Mối quan hệ đã vượt qua điểm quay đầu. Không có niềm tin, mối quan hệ giữa người với người đang chết dần. Mỹ đang ở trong chế độ ngăn chặn hoàn toàn", Gal Luft, đồng sáng lập Viện Phân tích An ninh Toàn cầu, trụ sở ở Washington, bình luận.

Yun Sun, nhà nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm Stimson ở Washington, lưu ý hầu hết người Mỹ hiện nhìn nhận Trung Quốc như một "cường quốc xét lại" đang muốn thách thức Mỹ và trật tự thế giới hiện tại. "Cả Trung Quốc và Mỹ đều cảm thấy phía kia là bên gây rắc rối và nhận thức này sẽ không thể dẫn tới bất kỳ giải pháp hay phản hồi tích cực nào", bà cho hay.

Các học giả ở cả Bắc Kinh và Washington đều nhìn thấy có một mối liên hệ giữa tốc độ tăng trưởng của Trung Quốc với các mối quan hệ song phương không xung đột suốt 4 thập kỷ qua. Theo họ, tương lai cải cách và mở cửa của Trung Quốc vẫn phụ thuộc rất lớn vào mối quan hệ với Mỹ.

Yuan Peng, chủ tịch Viện Quan hệ Quốc tế Đương đại ở Bắc Kinh, đánh giá chính sách mở cửa của cố lãnh đạo Trung Quốc Đặng Tiểu Bình gần như sẽ không thể thực hiện được nếu không bình thường hóa quan hệ với Mỹ.

Yuan chỉ ra rằng rằng Hội nghị Trung ương lần ba của đảng Cộng sản Trung Quốc, nơi được xem là khởi đầu cho chính sách mở cửa kinh tế với Mỹ và phương Tây, diễn ra đúng hai ngày sau hiệp ước thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Washington và Bắc Kinh ngày 15/12/1978.

Trong khi hầu hết các chuyên gia đều bi quan về triển vọng quan hệ Mỹ - Trung năm 2020, rất ít người tin rằng hai cường quốc sẽ sớm bước vào một cuộc Chiến tranh Lạnh mới.

Zhiqun Zhu, chủ tịch khoa quan hệ quốc tế Đại học Bucknell, nhận định tình trạng quan hệ Mỹ - Trung thực sự đáng thất vọng nhưng đã tránh được kịch bản xấu nhất. "Mọi người nên cảm thấy lo lắng nhưng đừng tuyệt vọng", ông nói. "Mối quan hệ giờ đây sẽ cạnh tranh và xung đột hơn nhưng chắc chắn không bên nào muốn từ bỏ hợp tác".

Vũ Hoàng (Theo South China Morning Post )